Refluks, a zakażenie Helicobacter pylori

Najbardziej charakterystyczny objaw refluksu to zgaga – uczucie palenia za mostkiem po jedzeniu, szczególnie przy pochylaniu lub na leżąco. To efekt zjawiska, które medycznie opisuje się jako cofanie się treści żołądkowej do przełyku (po angielsku gastroesophageal reflux disease, w skrócie GERD). Objawy pojawiają się najczęściej po ciężkich, tłustych daniach, alkoholu czy czekoladzie, a także w nocy. Typowy jest też gorzki lub nieprzyjemny zapach z ust, odbijania i uczucie „guli” w gardle. U niektórych pacjentów występuje też chrypka i kaszel wskutek drażnienia krtani.

Problem zaczyna się, gdy dojdzie do częstych epizodów wystąpienia refluksu, a dolegliwości są przewlekłe. Wtedy mówimy o chorobie refluksowej przełyku (reflux, gerd), która wymaga działania systemowego, a nie tylko doraźnej pomocy lekami na zgagę.

W fizjologii kwas solny w żołądku ma trawić i hamować namnażanie drobnoustrojów. Oddziela go od przełyku dolny zwieracz przełyku – pierścień mięśniowy, który powinien szczelnie się zamykać. Przyczyną refluksu bywa zbyt częste rozluźnianie tego „zaworu”, zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej (np. otyłość brzuszna, ciąża, ciężkie posiłki tuż przed snem) lub anatomiczna przepuklina rozworu przełykowego. Skutek? Zarzucanie treści pokarmowej do przełyku i cofanie się kwaśnej treści, które drażni i uszkadza delikatną błonę przełyku. To nie tylko dyskomfort – długotrwały stan zapalny może prowadzić do nadżerek, a rzadziej do metaplazji (tzw. przełyk Barretta).

Dolegliwości górnego odcinka przewodu pokarmowego bywają nieswoiste i często „nakładają się” też z innymi problemami, np. zespołem jelita drażliwego czyi infekcją H. pylori. Dlatego wszelkie wątpliwości najlepiej rozwiązać na etapie dokładnej diagnostyki ze specjalistą.

Na refluks „pracujemy” zazwyczaj kombinacją czynników. Najczęstsza przyczyna to przejadanie się, alkohol i kawa, spanie bezpośrednio po jedzeniu i wysoki poziom stresu. Znaczenie mają też niektóre leki rozluźniające zwieracze (np. leki przeciwcholinergiczne), nikotyna oraz wady anatomiczne, takie jak wspominana przepuklina rozworu przełykowego i słabszy tonus zwieracza, a także mała aktywność fizyczna.

W przypadku Helicobacter pylori źródłem kłopotu jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori. Do infekcji może dojść drogą pokarmową, przez kontakt w jamie ustnej, rzadziej w warunkach szpitalnych. Obecność h.pylori wywołuje przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka, które u części osób prowadzi do wrzodów. Choć nie każdy się zarazi, a u części pacjentów infekcja przebiega niemal bezobjawowo, nie warto jej bagatelizować, gdyż konsekwencje mogą być długofalowe.

Jak rozpoznać, że kłopotem może być H. pylori, a nie tylko refluks? Klasyczny obraz to napadowe bóle brzucha w nadbrzuszu – czasem „głodowe”, czasem nasilające się po jedzeniu, mdłości, odbijania, wzdęcia i spadek tolerancji ostrych potraw. U części osób pojawia się metaliczny posmak lub gorszy oddech, ale w odróżnieniu od refluksu rzadziej dominuje pieczenie mostka. Jeśli pojawiają się krwiste wymioty czy smoliste stolce, to alarm na cito – mogą świadczyć o powikłanym wrzodzie.

W typowej sytuacji lekarz diagnozuje refluks na podstawie objawów i wdraża krótkie leczenie inhibitorem pompy protonowej (IPP). Jeżeli następuje poprawa, jest duża szansa, że leczenie choroby refluksowej ma sens i kontynuujemy je najkrócej, jak to możliwe. Gdy objawy nawracają, rozważa się dalszą diagnostykę, np. pH-metrię lub gastroskopię. Uwagę zwracają zwłaszcza czerwone flagi: utrata masy ciała, dysfagia (kłopoty z połykaniem), krwawienia – wtedy nie czekamy.

W podejrzeniu H. pylori wykonuje się nieinwazyjne testy – oddechowy z mocznikiem ¹³C lub antygen w kale; mniej przydatne są same przeciwciała we krwi, bo nie odróżniają aktywnej infekcji od przebytej. Jeśli test jest dodatni, wdraża się eradykację: kombinację antybiotyków + lek z grupy leków zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego. Taki schemat jest najbardziej skuteczny w trakcie leczenia, a po jego zakończeniu kontrolny test ocenia, czy zakażenie udało się wyleczyć. W razie braku poprawy lub objawów alarmowych wykonuje się gastroskopię i pobiera wycinki.

„Doraźne” domowe sposoby nie są właściwym leczeniem, ale mogą przynieść realną ulgę. Jedz mniejsze porcje i dłużej przeżuwaj; wybieraj posiłki mniej obfite w tłuszcz; testuj, czy ostre przyprawy nasilają dolegliwości; nie zjedz 3-4 godziny przed snem, a po kolacji zrób 10–15-minutowy spacer. Pomaga też kontrola masy ciała i unikanie obcisłej odzieży w pasie, która zwiększa nacisk na przeponę i sprzyja cofaniu się treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Jeśli bierzesz leki z grupy rozluźniających zwieracze (np. wspomniane leki przeciwcholinergiczne), porozmawiaj z lekarzem o zamiennikach. Pamiętaj jednak: przy uporczywych dolegliwościach domowe metody to tylko tymczasowa ulga, a choroba refluksowa wymaga leczenia.

Jesienią stawiaj na łagodne, ciepłe i lekkostrawne posiłki, które nie podrażniają przełyku i żołądka. W praktyce oznacza to zarówno eliminację typowych „wyzwalaczy” refluksu, jak i wybór produktów wspierających regenerację błon śluzowych.

Czego unikać (lub znacząco ograniczyć):

• potraw pikantnych, tłustych i kwaśnych (ostre przyprawy, potrawy smażone, ocet), a także pomidorów i cytrusów, które często nasilają zgagę,
• kawy (także bezkofeinowej), herbaty, alkoholu, napojów gazowanych, czekolady oraz mięty – mogą rozluźniać dolny zwieracz przełyku, ułatwiając cofanie się treści żołądkowej,
• dużych, późnych posiłków; lepiej jeść mniejsze porcje częściej i nie kłaść się przez 2–3 godziny po jedzeniu. Warto też unosić wezgłowie łóżka, jeśli nocne objawy są uciążliwe.

Co pomaga jesienią:

• gotowane warzywa i warzywa korzeniowe (dynia, marchew, burak) w zupach-kremach i duszonych daniach – są łagodne i łatwostrawne,
• owsianki i inne ciepłe kleiki z płatków (np. ryżowych) – neutralne, sycące, przyjazne dla żołądka,
• siemię lniane (napar/kleik) – tworzy powłokę śluzową, która może kojąco działać na podrażnioną śluzówkę; u części osób łagodzi dolegliwości refluksowe,
• kiszonki w małych ilościach (np. kilka łyżek kapusty kiszonej lub porcja kefiru/jogurtu) – mogą wspierać mikrobiotę; przy podejrzeniu H. pylori oraz w trakcie leczenia antybiotykami probiotyki bywają pomocne w lepszej tolerancji terapii i mogą nieznacznie zwiększać skuteczność leczenia. Obserwuj jednak własną tolerancję kwaśnego smaku.

Dodatkowe wskazówki: pij wodę małymi łykami w ciągu dnia, wybieraj napary bez mięty (np. rumiankowy), doprawiaj delikatnie (koperek, pietruszka, majeranek), a białko czerp głównie z chudych mięs, ryb i strączków dobrze rozgotowanych. Pamiętaj, że dieta łagodzi objawy, ale nie zastępuje diagnostyki i leczenia – przy podejrzeniu H. pylori skonsultuj się z lekarzem w sprawie testów i ewentualnej eradykacji.

Nieleczony refluks często prowadzi do podrażnień i nadżerek w przełyku; rzadziej do wspomnianej metaplazji (przełyk Barretta), która wymaga ścisłego nadzoru. Przewlekła ekspozycja przełyku na sok żołądkowy zwiększa też ryzyko przewlekłego kaszlu i chrypki, a u wrażliwych – zaostrzeń astmy. Z kolei długo trwające zakażenie H. pylori może utrzymywać zapalenie błony śluzowej żołądka i sprzyjać nawrotom owrzodzeń.

Jeżeli dominują charakterystyczne „pieczenia” i objawy nasilają się po ciężkich posiłkach, a łagodnieją po lekach na zgagę, wskazówka przechyla się w stronę refluksu. Jeśli przeważa „gryzący” ból w nadbrzuszu, uczucie pełności, nudności, huśtawka między poprawą po jedzeniu a późniejszym dyskomfortem – warto zrobić testy na obecność bakterii H. pylori. Pamiętaj jednak, że oba stany mogą współistnieć, a symptomy żołądka i przełyku mogą być podobne. Najkrótsza droga do pewności prowadzi przez wizytę u lekarza i proste testy.

Refluks i Helicobacter pylori często „brzmią podobnie”, ale dotyczą innych mechanizmów. Refluks to przede wszystkim zaburzona bariera między żołądkiem a przełykiem i cofanie się kwaśnej treści, podczas gdy H. pylori to infekcja, którą trzeba wykryć i eradykować. Najlepszy plan to: zmiana nawyków żywieniowych, kontrola masy ciała, unikanie znanych wyzwalaczy, świadome podejście do farmakoterapii oraz szybkie testy wtedy, gdy obraz nie jest jednoznaczny. To dzięki temu unikniesz zbędnych cierpień, skrócisz drogę do poprawy i zminimalizujesz ryzyko, że nieleczony refluks zamieni się w długą listę problemów. Jeśli od dawna mierzysz się z uporczywymi dolegliwościami, nie odkładaj tematu: zaplanuj konsultację ze specjalistą, a w międzyczasie wprowadź drobne zmiany, które realnie pomagają – to najprostsza droga, by wyleczyć przyczynę, a nie tylko „przykrywać” skutki.

Dietetyk kliniczny, absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu na Wydziale Technologii Żywności i Żywienia Człowieka. Nieustannie rozwija swoje kompetencje uczestnicząc w konferencjach naukowych i szkoleniach. Pasjonatka zdrowego stylu życia i holistycznego podejścia do pacjenta. Od 2009 roku pomaga pacjentom odzyskać zdrowie, energię i radość z jedzenia. Specjalizuje się w układaniu indywidualnych planów żywieniowych, szczególnie dla osób zmagających się z chorobą (cukrzyca, insulinooporność, Hashimoto i inne).